جزییات ۲۴۵ مکان حساس روی گسل‌های تهران/بنای ۱۲ هزار ساختمان در حریم گسلی/وزارت نفت، خارجه و قوه قضاییه روی مین گسل

دبیر کارگروه ملی مخاطرات زلزله با بیان اینکه ۱۲ هزار ساختمان در حرایم گسلی تهران ساخته شده‌اند، گفت: ۲۴۵ ساختمان حساس در تهران در حریم‌های گسل قرار دادند که ۳۶ مدرسه، انبار نفت، ۶۶ برج، وزارت خارجه و وزارت نفت ازجمله این ساختمان‌ها هستند.

علی بیت‌الهی در گفت وگو با خبرنگار اقتصادی ایلنا، درباره میزان اماکن عمومی و ساختمان‌های شخصی حریم گسل‌های پرخطر تهران اظهار داشت: لرزه‌خیزی تهران و گسل‌های فعال و شناخته شده آن و گسل‌هایی که در اطراف تهران گسترده شده‌اند، از گذشته سطح خطر لرزه‌ای پایتخت را در بالاترین حد خود نسبت به پهنه‌های دیگر کشور قرار داده است. از سوی دیگر هم میزان آسیب پذیری، فاکتور بسیار مهمی در تعیین میزان ریسک لرزه‌ای پایتخت محسوب می‌شود.

وی افزود: برای برآوردهای کمی لازم است تا درخصوص آمار و اطلاعات بروز شده المان‌های واقع روی حریم‌ گسل‌های تهران دقت لازم به عمل آید.

 70 کیلومتر مربع از مساحت تهران در حریم گسلی

دبیر کارگروه ملی زلزله با بیان اینکه منطقه نواری حریم گسل‌های شهر تهران به دلیل احتمال وقوع جابجایی لایه‌های زمین در هنگام وقوع زلزله، از مناطق با خطر بالا نسبت به سایر محدوده‌های شهر تهران است، گفت: مجموع مساحت تعیین شده برای حرایم گسل‌های شهر تهران تا شعاعی در اطراف شهر بیش از ۷۰ کیلومتر مربع است که عمده‌ترین بخش مساحت حریم گسل‌های شهری تهران را حریم گسل شمال تهران تشکیل می‌دهد که از شمال غرب تا شمال شرق شهر تهران در پای ارتفاعات گسترده شده است.

بیت‌الهی با تاکید بر اینکه آن قسمت از حریم گسل‌ها که داخل محدوده شهری تهران ( مناطق ۲۲ گانه ) قرار می‌گیرند دارای مساحت ۲۶ کیلومتر مربع هستند، گفت: درحالیکه  ساخت و ساز در حریم گسل، در نقاطی مانند کالیفرنیا از حدود ۳۰ سال پیش ممنوع بوده اما متاسفانه ساخت و ساز به هر شکل و از هر نوع در حریم گسل‌های شهر تهران تا قبل از ابلاغ مصوبه شورایعالی شهرسازی و معماری (تابستان سال ۱۳۹۵) ادامه داشت.

وی با بیان اینکه تاکنون برآوردی از میزان آسیب پذیری ساختمان‌های ساخته شده در حریم گسل‌های اصلی شهر تهران انجام نشده است، افزود: با پیمایش زمینی روی کل حریم گسل‌های شهر تهران با مساحت ۲۶ کیلومتر مربع، مستنداتی مانند عکس و مختصات نقاط برداشت شد. براساس برداشت‌ها و مشاهدات میدانی در حریم گسل‌های شهر تهران ۲۴۵ سایت مهم و حساس در ۱۸ دسته‌بندی شناسایی شده و بر همین اساس، تعیین شد که نزدیک به ۳۲۰ هزار متر مربع بافت فرسوده در محدوده حریم گسل‌های شهر تهران قرار دارند.

رییس بخش زلزله مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی ادامه داد: براساس برآوردها از روی نگاره‌های ماهواره‌ای و شمارش ساختمان‌ها در محدوده حریم گسل‌های تهران حدود ۱۲ هزار ساختمان وجود دارد که بررسی آسیب‌پذیری لرزه‌ای آنها و اقدام در خصوص کاهش ریسک لرزه‌ای از برنامه‌های با اولویت زیاد برای این محدوده‌های ساختمانی است.

۶۶ درصد ساختمان‌های منطقه یک در نزدیکی گسل ساخته شده‌اند

بیت‌الهی با بیان اینکه  از نظر توزیع جغرافیائی(مناطق ۲۲ گانه شهری تهران) ساختمان‌های واقع بر حریم گسل‌های منطقه یک شهر تهران با حدود ۷۶۰۰ بنا ۶۵ درصد ساختمان‌های موجود در حریم گسل‌ها را دربرگرفته، گفت: براساس مشاهدات میدانی که انجام شده می‌توان گفت که تقریبا نیمی از ساختمان‌های موجود در حریم گسل‌های شهر تهران و در بافت‌های ناکارآمد، ساختمان‌های ضعیف و با کیفیت نازل و فاقد سطح مقاومتی لازم در برابر زلزله هستند.

وی با اشاره میزان بافت فرسوده در تهران در خطر بحران زلزله قرار دارند، اظهار داشت: براساس اطلاعات شرکت عمران و بهسازی شهری ایران، مساحت بافت فرسوده در تهران برابر با  3268 هکتار است که نسبت مساحت بافت فرسوده به مساحت کل شهر تهران در حدود ۵ درصد است.

بیت‌الهی با اشاره به ویژگی‌های بافت فرسوده ازجمله ریزدانگی، ناپایداری و نفوذ ناپذیری گفت: در تعاریف بافت‌های فرسوده و ناکارآمد، ‌علاوه بر استحکام بنا، ملاحظات شهرسازی نیز مدنظر قرار می‌گیرد که شامل مواردی نظیر ریزدانگی و نفوذناپذیری است این موارد از سوی دیگر در مخاطرات لرزه‌ای نیز نقش برجسته‌ای دارند. برای مثال نفوذ ناپذیری در حیطه امداد و نجات و حمل و نقل در لحظات بحرانی نقش مهمی دارد. ریزدانگی به معنای تراکم جمعیتی بالا است که آمار تلفات جانی زمین لرزه‌ها به نوعی به آن وابسته می‌شود.

وی با بیان اینکه به‌طور قطع خصوصیت اصلی و عمده بافت فرسوده از نظر مخاطرات لرزه ای ناپایدار است، ادامه داد: حدود ۱۵ هزار هکتار از حریم شهری تهران (نزدیک به ۲۰ درصد مساحت کل شهر تهران) دربردارنده حداقل ۵۰ درصد بلوک‌های شهری ناپایدار است. تعداد بلوک‌های شهری ناپایدار نیز حدود ۱۴ هزار بلوک است که در مناطق مختلف تهران به ویژه در خط شمالی شهر و در مرکز و جنوب شهر پراکنده‌اند.

دبیر کارگروه ملی زلزله با بیان اینکه از نظر تعداد پلاک‌های ساختمانی واقع در بافت فرسوده از حدود یک میلیون و صدهزار پلاک، حدود ۲۰۰ هزار پلاک در بافت فرسوده قرار می‌گیرند که ارقام بزرگی اند، تاکید کرد:  بافت‌های فرسوده، به دلیل ناپایداری، در برابر زلزله تاب مقاومت نداشته و اغلب، حالت تخریب آنها، به صورت فروریزش کامل است. در این حالت معمولا تلفات جانی نیز تعداد بیشتری را دربرخواهد گرفت. بر این اساس است که ارتباط بافت‌های فرسوده و میزان خطر زلزله و به‌طور ملموس، میزان در معرض قرار گیری بلوک‌های فرسوده در حرائم گسل‌ها مهم تلقی می‌شود.

مساحت بافت‌های فرسوده واقع بر حریم گسل‌ها

ساختمان‌های حساس واقع بر حریم گسل در شهر تهران

بیت‌الهی با اشاره به ساختمان‌های حساس و امکان عمومی واقع در حریم‌های گسلی در تهران گفت: با پیمایش در حریم گسل‌های شهر تهران ۲۴۵ سایت شناسایی شده است که در ۱۸ گروه، دسته‌بندی شده است. ۱۵ مرکز درمانی روی پهنه‌های گسلی شهر تهران شناسائی شده است. ۳ ایستگاه آتش نشانی نیز که طبق تعریف آئین نامه ۲۸۰۰ جزء ساختمان‌های بسیار مهم تلقی می‌شوند، روی حریم گسل واقع شده‌اند.

وی تاکید کرد: نکته مهم در این تحقیق، واقع شدن ۶۶ ساختمان مرتفع (با تعداد طبقات بالای ۱۰ طبقه) در پهنه گسل‌های شهر تهران بود که از میان آنها در صد بالائی در حال ساخت بودند. وجود ۴ ساختمان موزه و ۳۶ مدرسه نیز بر اهمیت توجه جدی به مناطق فصل مشترک بافت‌های فرسوده و حرائم گسل‌های شهر تهران می‌افزاید.

تعداد اماکن حساس واقع بر حریم گسل در شهر تهران

محلات گلاب دره، حصارک و فرحزاد خطرناک‌ترین مناطق گسل شمال تهران

رییس بخش زلزله مرکز تحقیقات وزارت راه و شهرسازی با ارائه پیشنهاداتی درباره این شرایط شهر تهران گفت: باتوجه به اهمیت مساله زلزله تهران نبود پایگاه داده کامل و بر خط از اماکن و کاربری‌های آنها از مسائل ضرورری و پیش‌نیازهای مدیریت بحران است ایجاد پایگاه حاوی اطلاعات دقیق و داده‌های بروز از اقدامات ضروری است و باتوجه به پیشرفت تکنولوژی و استفاده از آن در سیستم‌های اداری کشوری ایجاد بستر بر خط (آنلاین) از اطلاعات شهر تهران می‌تواند باعث تسهیل و دسترسی سریع به اطلاعات شهری شود که به مدیران کمک می‌کند که تصمیمات بهتری اتخاذ کنند.

وی با بیان اینکه توسعه شهر تهران در حریم گسل‌های موجود، آنهم در فرادیواره گسل منطقی و معقول به نظر نمی‌رسد، گفت: طبق ابلاغ حرائم گسل‌های شهر تهران، ممنوعیت ساخت برج در حرائم گسل‌ها باید اعمال شود و براساس راهنمای ممنوعیت ساخت و ساز در کشور نیوزلند برای ساختمان‌های واقع در پهنه گسل‌های فعال صرفا ساخت منازل کوچک و کم اهمیت و با متراژ پایین اجازه داده می‌شود و ساخت هرگونه تاسیسات حساس ممنوع است.

بیت‌الهی ادامه داد: معتقدم وجود پل‌ها و راه‌های اصلی دسترسی در شهر تهران در محدوده گسل‌های شهر تهران باعث می‌شود که اهمیت این سازه‌های و پایداری آنها بعد از زلزله امری حیاتی است. لزوم بررسی این سازه‌ها باتوجه به ایجاد تغییر مکان در اثر گسیختگی سطحی گسل‌ها امری لازم و ضروری است.

وی با بیان اینکه تهیه برنامه مدیریت بحران براساس سایت‌های مهم و حساس شناسایی شده در محدوده حرائم گسل‌ها بسیار ضرورت دارد، گفت: محلات گلاب دره، حصارک و فرحزاد که دارای بافت ناکارآمد شهری بوده و در حریم گسل شمال تهران واقع گردیده‌اند، جزء آسیب‌پذیرترین و ریسک بالاترین محدوده‌های بافت فرسوده تهران هستند.