ثروتی که نابود میشود
هشدارهای بینالمللی در مورد افزایش ضایعات غذا در ایران؛
دورریز مواد غذایی و ضایعات کشاورزی در ایران به حدی نگرانکننده است که حتی فائو نیز در مورد آن هشدارهایی را میدهد. این در حالی است که اقدام موثری از سوی دولت در این خصوص مشاهده نمیشود. حجم ضایعات مواد غذایی در ایران معادل ۳۵ میلیون تن و ارزش ۱۵ میلیارد دلار است که گفته میشود بخش زیادی از آن از طریق ضایعات کشاورزی ایجاد میشود. این در حالی است که سالانه در جهان ۹۰۰ میلیون نفر از گرسنگی رنج میبرند.
به گزارش پایگاه خبری آرمان اقتصادی، آنطور که رییس اتاق بازرگانی شیراز به تازگی اعلام کرده است، مردم ایران معادل ۶۰ درصد درآمد نفتی کشورشان و به اندازه ۱۰ کشور اروپایی مواد غذایی به سطل زباله میریزند که این آمار تکاندهنده است. همچنین بر اساس گزارش سازمان بینالمللی غذا، بیشترین حجم ضایعات در ایران مربوط به نان، میوه، سبزیجات و برنج است.
فرآیند طولانی مبادله
واقعیت این است که کشورهای پیشرفته به دلیل مدیریت مناسب، تجهیزات و تکنولوژی به روز در مراحل تولید، نگهداری، توزیع و مهمتر از آن نوع فرهنگ مصرف، چندان با مشکل ضایعات و دورریز محصولات کشاورزی روبهرو نمیشوند اما در مقابل کشورهای فقیر به دلیل منابع اندک و تولید محدود محصولات کشاورزی، تقریبا هر آنچه تولید میکنند را به مصرف میرسانند و ضایعات آنها هم زیاد نیست. بنابراین بیشتر مشکلات مختص کشورهایی مثل ایران است که فقیر نیستند و در حال توسعهاند.
در چنین کشورهایی به دلیل نبود تکنولوژی، مدیریت تولید و توزیع مناسب، امر مبادله در زمانی که محصول برداشت میشود تا زمانی که به دست مصرفکننده نهایی میرسد، فرآیندی طولانی را طی میکند که این مساله باعث ایجاد مشکلاتی میشود. از جمله عوامل ایجاد این فرآیند طولانی میتوان به واسطههای گوناگون، حملونقل جادهای، انبارداری نامناسب و فقدان سردخانه اشاره کرد که بر اساس آن، میزان زیادی از تولیدات کشاورزی به ضایعات تبدیل شده و از چرخه مصرف خارج میشود. از این رو ایران نیز از جمله کشورهایی است که هر سال درصد بالایی از مواد غذایی تولیدی خود را هدر میدهد.
۲ انتخاب برای کشاورزان
در این میان با توجه به اینکه هزینه مبادله و ارسال محصول از مرحله برداشت تا مصرف توسط کشاورز بسیار بالا تمام میشود، گاهی کشاورزان برای نپرداختن هزینههای بالا، چند وقتی محصولات خود را در انبار نگه میدارند بیخبر از آنکه به دلیل وجود آفات گوناگون و همچنین شیوه نگهداری نامناسب، این محصولات کمکم فاسد میشوند. انتخاب دیگری که برای کشاورزان وجود دارد، این است که محصولی را که با زحمات فراوان تولید کردهاند به قیمتهای پایین به دست واسطهها بسپارند چراکه در غیر این صورت محصولات فاسد شده و پولی دست آنها را نمیگیرد.
البته در برخی مناطق کشور، اتحادیههای تعاونی کشاورزان به ارائه محصول در میادین میوه و ترهبار اقدام میکنند اما با توجه به اینکه در همه جای کشور نمیتوان از این روش استفاده کرد، بیشتر از دو انتخاب برای کشاورزان وجود ندارد.
شاید به همین خاطر است که همواره هم تولیدکنندگان و هم مردم از قیمتها ناراضی هستند. تولیدکننده به این دلیل که باید محصول خود را با قیمتهای بسیار پایین به فروش برساند یا اینکه شاهد فساد آنها باشد و مصرفکننده به این دلیل که ناچار است حتی در روزهای عادی سال هم بیشتر محصولات کشاورزی و مواد غذایی را با اختلاف قیمت چند برابری از سر زمین تا محل توزیع تهیه کند. از این رو این دلالان و عوامل توزیع هستند که سودهای کلان زنجیره نابسامان تولید تا عرضه را به جیب میزنند.
شرط کاهش میزان ضایعات
فساد و تلف شدن بسیاری از محصولات کشاورزی در حالی است که به گفته کارشناسان، ایجاد صنایع تبدیلی و زنجیره تولید در اقتصاد کشاورزی نوعی ضرورت به شمار میرود که از یک سو افزایش درآمد کشاورزان، ارزش افزوده بالا و افزایش بهرهوری را دربر دارد و از سوی دیگر کاهش ضایعات در بخش کشاورزی و در نهایت کاهش دورریز مواد غذایی را به همراه خواهد داشت. اما برای دستیابی به کاهش ضایعات مواد غذایی، ابتدا باید با ارتقای فناوری و توسعه صنایع تبدیلی و تکمیلی، زنجیره تولید کنترل شود و پس از آن، فرهنگسازی برای مصرفکننده نهایی مورد توجه قرار گیرد.
در این خصوص کاوه زرگران دبیرکل انجمنهای کانون صنایع غذایی ایران معتقد است علاوه بر حفظ منابع موجود غذایی از آسیبها در مراحل داشت و برداشت، نگهداری، حملونقل، توزیع و مصرف، باید به فرهنگسازی و رعایت الگوی صحیح مصرف به طور ویژه توجه کرد چرا که شرط جلوگیری و کاهش دورریز مواد غذایی در کشور رعایت همین موضوع است که همکاری جدی بیندستگاهی را میطلبد. در این میان باید به این موضوع نیز توجه داشت که دورریز قابل توجه غذا در ایران هشداری است که به دنبال آن باید این معضل هم از نظر تکنولوژیکی و هم از نظر فرهنگی مورد ارزیابی و آسیبشناسی قرار گیرد و منجر به اتخاذ راهکارهای حفظ این منابع باارزش شود.
همچنین عضو کمیسیون کشاورزی مجلس نیز معتقد است ایران سالانه ۳۰ درصد از محصولات کشاورزی خود را به صورت ضایعات از دست میدهد.
بازسازی ماشینآلات تولیدی
بر اساس آنچه گفته شد و همچنین طبق برآوردها، در حالی که میلیونها انسان در جهان با مشکل گرسنگی دست و پنجه نرم میکنند هر سال بخش مهمی از تولید غذای جهان در زنجیره توزیع، برداشت و مصرف هدر میرود که ایران نیز یکی از سردمداران در این زمینه محسوب میشود. این در حالی است که مهندسی بازیافت و کاهش ضایعات محصولات کشاورزی باید به صورت بومی تعریف شود.
همچنین ایجاد و توسعه صنایع تبدیلی در اقتصاد کشاورزی نوعی ضرورت به شمار میرود که باید هرچه زودتر مورد توجه دولتمردان قرار گیرد. در این میان لازم است وزارت صنعت، معدن و تجارت نسبت به بازسازی ماشینآلات تولیدی و جایگزین کردن ماشینآلات جدید به جای ماشینآلات قدیمی اقداماتی را در دستور کار قرار دهد. اصلاح الگوی مصرف از سوی مردم نیز یکی از نکات مهمی است که پس از تحقق موارد گفتهشده، قابل توجه خواهد بود.
نگاهی به تجربه کشورهای پیشرفته
اما یکی دیگر از راهکارهایی که در حال حاضر ذکر آن اهمیت دارد، نگاهی به نحوه عملکرد کشورهای پیشرفته در این خصوص است که باید بخشی از آنها که قابلیت اجرا در ایران را دارد، در کشور ما نیز اجرایی شود. به عنوان مثال یکی از بزرگترین فروشگاههای زنجیرهای مواد غذایی در آمریکا به نام «والمارت» پس از اینکه متوجه شد به طور متوسط سالانه ۲۹ میلیارد دلار مواد غذایی در آمریکا فقط به دلیل ظاهر زشتشان دور ریخته میشود، به عرضه میوه و سبزیجات «زشت» روی آورد که با استقبال خوب شهروندانش مواجه شده است. منظور این فروشگاه از میوههای زشت، میوهها و سبزیجات بدشکل یا لکهدار هستند که در همه مزارع وجود دارند در حالی که کشاورزان قادر به فروش این محصولات به مغازهداران نیستند. اما در راستای جلوگیری از دور ریخته شدن این محصولات که منجر به آلودگی محیطزیست و کره زمین میشوند، این اقدام در دستور کار قرار گرفته است.
همچنین در انگلیس نیز فروشگاه غذا و مواد غذایی دورریز در شهر پادسی افتتاح شد که در آن دورریز رستورانها، فستفودها و فروشگاههای زنجیرهای جمعآوری میشود و متناسب با توان مالی مشتری در اختیار خانوادههای ناتوان و ضعیف به لحاظ اقتصادی قرار میگیرد تا آنها بتوانند برای خود و فرزندانشان غذا فراهم کنند.
محصولات نزدیک به تاریخ انقضا با قیمت پایین
در این میان با توجه به اینکه وزیر غذا و محیطزیست دانمارک معتقد است نباید مواد غذاییای که بابت آنها هزینه زیادی شده به زباله بروند و آلودگی محیطزیست را افزایش دهند، فروشگاه «ویفود» نیز در این کشور مورد توجه قرار گرفت.
فروشگاه «وی فود» با فروشگاههای زنجیرهای و فروشگاههای میوه و گوشت و نان ارتباط مستقیم دارد و آن دسته از مواد غذایی فروشگاهها که به تاریخ انقضایشان نزدیک شدهاند را از این فروشگاهها جمعآوری میکند. سپس آنها را با ۳۰ تا ۵۰ درصد تخفیف به مشتریانش که قدرت خرید کمتری دارند، عرضه میکند. بر این اساس آمارها حاکی از آن است که وجود این فروشگاه تا حد زیادی دورریز مواد غذایی در دانمارک را کاهش داده است.
با توجه به اظهارنظرهای کارشناسان و همچنین مواردی که تا اینجا گفته شد، انتظار میرود در ایران نیز علاوه بر توجه به راهکارهای گفتهشده برای کاهش دورریز مواد غذایی، فروشگاههای عرضه محصولات نزدیک به تاریخ انقضا و میوههای درجه دو نیز مورد توجه قرار گیرد تا به این شکل مردمی که قدرت خرید پایینی دارند یا نمیتوانند از پس خرید مواد غذایی برآیند، با شکم گرسنه سر بر بالین نگذارند. در این میان با توجه به اینکه بخش کشاورزی در همه دنیا غذای مردم و امنیت غذایی آنها را تامین میکند، لازم است که علاوه بر کاهش ضایعات در این بخش، افزایش بهرهوری در دستور کار قرار گیرد تا از این پس از ایران به عنوان یکی از کشورهای مطرح در حوزه دورریز مواد غذایی یاد نشود.