بازار ارز وضعیت تولید داخلی سخت‌افزارهای بانکی را به کجا می‌برد؟

شاید به‌راحتی بتوان ادعا کرد ایران در حوزه تولید نرم‌افزارهای بانکی از شرایط خوبی برخوردار است و در لبه تکنولوژی حرکت می‌کند. تحریم‌ها هم در این موضوع مزید بر علت شد و انگیزه‌ای برای حرکت. رشد شرکت‌ها و استارت‌آپ‌های فین‌تک هم این موضوع را تایید می‌کند.‌

اوضاعی که در حوزه تولید سخت‌افزار و دستگاه‌های بانکی داریم،‌ مانند حوزه نرم‌افزار نیست. البته شرکت‌هایی در این زمینه مشغول کار هستند ولی از نظر تعداد و کیفیت قابل مقایسه با حوزه نرم‌افزارهای بانکی‌مان نیست. اوضاع اخیر بازار ارز و تحریم‌ها شرایط جدیدی را رقم زده است. این شرایط شاید اوضاع تولید سخت‌افزارهای بانکی را تغییر دهد؛ اما اینکه به کدام سو باید حرکت کنیم، نیاز فعلی بازار سخت‌افزار، تولید در این حوزه را به کدام سمت می‌برد و تغییر در این حوزه چقدر می‌تواند اوضاع را تغییر دهد موضوعی است که نظر چند نفر از صاحب‌نظران این حوزه را جویا شدیم.

 

حمید همتی: بزرگ‌ترین فرصت تولید سخت‌افزار بانکی انتقال دانش و فناوری است

حمید همتی قائم‌مقام مدیرعامل شرکت توسن‌تکنو است. از او درباره اوضاع‌واحوال کنونی و آینده بازار تولید سخت‌افزار و دستگاه‌های بانکی و حوزه پرداخت پرسیدیم. اینکه کشش بازار داخلی چقدر است و اگر بخواهیم به شکل جدی دستگاه‌های بانکی تولید کنیم آیا می‌توان به کارآفرینی، کاهش قیمت نهایی و … در این حوزه امیدوار باشیم؟

حمید همتی درباره تولید داخلی سخت‌افزارهای بانکی گفت: «تولید سخت‌افزار بانکی و پرداخت را می‌توان در سه فاز در ایران انجام داد. فاز اول تولید به روش SKD است؛ فاز دوم با انتقال دانش فنی و اطمینان از چرخه تأمین (داخلی و خارجی) به روش CKD صورت می‌پذیرد و در فاز سوم طراحی محصول و تولید آن امکان‌پذیر خواهد بود. شرکت توسن‌تکنو در حال حاضر در حوزه پرداخت در فاز یک تولید بر اساس SKD است و در حوزه بانکی در فاز دوم یعنی به روش CKD عمل می‌کنیم و برخی از قطعات را در داخل کشور می‌سازیم.»

 

توسن‌تکنو به دنبال تولید بیشتر در حوزه سخت‌افزارهای بانکی

همتی در ادامه افزود: «برنامه شرکت توسن‌تکنو در حوزه پرداخت، تولید بر اساس فاز دوم یعنی CKD است که مقدمات آن نظیر انتقال تکنولوژی و مذاکره با تأمین‌کنندگان داخلی به‌خصوص در موضوع SMT در حال پیگیری است و در حوزه بانکی نیز به دنبال تولید داخلی ماژول‌های بیشتری هستیم.»

قائم‌مقام مدیرعامل توسن‌تکنو در خصوص شروع از فاز سوم یعنی طراحی و تولید محصول در داخل گفت: «به نظر من در داخل کشور هنوز توان طراحی و تولید کامل محصول در این دو حوزه وجود ندارد، از طرفی طراحی و تولید محض این محصولات نیاز به هزینه‌های بالای تحقیق و توسعه و وجود بازار در مقیاس بزرگ نیز دارد که هر دو عامل جزو عوامل بازدارنده برای ورود به فاز سوم است. در حال حاضر در حوزه پرداخت فقط چند شرکت بزرگ هستند که این محصولات را در تیراژ بالا تولید می‌کنند. به همین دلیل می‌توانند سالانه هزینه‌های زیادی را در حوزه تحقیق و توسعه انجام دهند. به‌عنوان مثال همکار تجاری توسن‌تکنو در چین سالانه ۱۵ درصد فروش خود را صرف هزینه‌ی تحقیق و توسعه می‌کند و حدود ۷۰۰ نفر نیروی مستقیم در تحقیق و توسعه دارد.»

او در خصوص بازار داخلی سخت‌افزارهای پرداخت گفت: «در حال حاضر کشش بازار داخلی در حوزه پرداخت سالانه بین ۱ تا ۱.۵ میلیون کارت‌خوان در شرایط ایده‌آل است که این عدد با آمار تولید چهار تأمین‌کننده اول این حوزه اختلاف فاحشی دارد. به عبارتی کشش بازار داخلی توجیه‌کننده سرمایه‌گذاری در طراحی و تولید کامل این محصولات نیست و به نظر می‌آید بهترین روش حرکت بر اساس فازهای SKD و CKD با نگاه توسعه‌ای و جذب بازارهای منطقه‌ای برای نیل به فاز سوم باشد.»

 

بازار ایران برای تولید سخت‌افزارهای بانکی به‌اندازه کافی کشش ندارد

همتی همچنین درباره طراحی و تولید کامل سخت‌افزارهای پرداخت اضافه کرد: «اگر در مجموع توانستیم بازار خاورمیانه یا کشورهای جدا شده از شوروی سابق را به دست بیاوریم و حجم بازار سخت‌افزارهای پرداخت را از یک میلیون دستگاه به دو تا سه میلیون دستگاه برسانیم آن‌وقت شاید توجیه داشته باشد که بتوانیم هزینه‌های تحقیق و توسعه را انجام دهیم و به سمت تولیدی صددرصد داخلی حرکت کنیم.»

وی با بیان اینکه در حوزه تولید سخت‌افزارهای بانکی نیز بازار جذابی در ایران وجود ندارد، گفت: «بازار ایران در حوزه‌ی بانکی نیز به‌اندازه کافی کشش ندارد تا بخواهیم یک تولید صددرصدی در این بخش داشته باشیم و محصولی را در سطح استانداردهای جهانی ارائه دهیم. به نظر من بازار ایران این‌قدر بزرگ نیست که بخواهیم به‌عنوان یک تولیدکننده، صد درصد تولید محصول بانکی را در داخل کشور انجام دهیم. در جهان در حوزه‌ تولید سخت‌افزارهای بانکی دو یا سه شرکت بزرگ و معتبر مانند ان‌سی‌آر، وینکور، دای‌بولد و شرکت جی‌آرجی وجود دارند که تأمین‌کننده سخت‌افزارهای بانکی موردنیاز بانک‌ها هستند.»

 

افغانستان و عراق بازارهای جذاب سخت‌افزار بانکی

او درباره بازارهای عراق و افغانستان نیز گفت: «بازار افغانستان و عراق بازارهای جذابی هستند و خارج از این حوزه بخش عمده صادرات غیرنفتی ایران به همین کشورها انجام می‌شود. به‌صورت خاص در حوزه فناوری آمریکایی‌ها بازار عراق را به دست گرفته‌اند. من شرکتی از ایران نمی‌شناسم که در این حوزه در عراق فعالیت کند. ولی به دلیل اینکه عراقی‌ها مشکلات تحریم را ندارند و با آمریکایی‌ها مشغول کار کردن هستند از خدمات آن‌ها استفاده می‌کنند. من فکر نمی‌کنم بازاری وجود داشته باشد که ما بتوانیم در کوتاه‌مدت وارد آن شویم، چراکه در این حوزه و این بازارها رقیب‌های قدرتمندتری داریم که به‌راحتی آن‌ها هم نمی‌توانیم فعالیت کنیم. سطح دسترسی آن‌ها به دنیا خیلی بازتر از ماست. ما در محیط بسته‌ای مشغول فعالیت هستیم. فکر می‌کنم اگر بتوانیم در کوتاه‌مدت بازار داخل را تثبیت کنیم و بخش‌هایی از کالاهایی که در حال حاضر می‌توانیم با طراحی خارجی در ایران تولید کنیم را ادامه دهیم مثبت‌تر خواهد بود.»

همتی درباره تجربه‌ی شرکت توسن‌تکنو در زمینه طراحی و تولید VTM‌Mini‌ها گفت: «در حال حاضر توسن‌تکنو مشغول انجام پروژه Mini VTM است. طراحی این Mini VTM‌ها در کره انجام می‌شود، ولی تولید صددرصدی با انتقال دانش فنی قرار است داخل ایران انجام شود. البته قرار نیست همه قطعات از ساخت پرینتر و سایر قطعات را خودمان انجام دهیم، بلکه مشابه روند مرسوم برخی از قطعات و ماژول‌ها به شرکت‌ها سفارش دهی خواهند شد و در نهایت محصول کاملا در داخل ایران تولید می‌شود.»

 

چالش‌های تولید سخت‌افزار بانکی بیشتر از فرصت‌های آن است

او درباره چالش‌ها و نگرانی‌هایی که در حوزه تولید سخت‌افزار ایجاد می‌شود، گفت: «چالش‌های این حوزه بیشتر از منافع و فرصت‌های آن است. ولی اگر بخواهیم به فرصت‌ها بپردازیم شاید مهم‌ترین قسمت آن امکان انتقال دانش و فناوری است. موضوع دیگر نیروی ارزان کار ایرانی است. با اتفاقی که در حوزه نرخ ارز افتاد نیروی کار ایران به نسبت کارگری که در چین کار می‌کند ارزان‌تر است؛ یعنی اگر ما می‌توانستیم تولید را خودمان با این نیروی کار ارزان انجام دهیم اتفاق خوبی در حوزه اقتصادی می‌افتاد. در نهایت امکان تقویت تأمین‌کنندگان داخلی و فعال کردن این چرخه یکی از دستاوردهایی است که با تولید داخلی می‌توان به آن رسید. بالاخره باید از یک جایی شروع کرد.»

همتی با بیان این که دولت و مسئولین کلان همه روی تولید داخلی تاکید می‌کنند، ولی در عمل اتفاق دیگری می‌افتد، گفت: «واقعیت این است که جزیره‌ای بودن سازمان‌ها و قواعد دست‌وپا گیر دولتی و عدم همراهی سازمان تأمین اجتماعی، اداره مالیات و مسائلی ازاین‌دست سرعت تولید را می‌گیرد. در ایران علاقه‌ زیادی به واردات وجود دارد به شکلی که واردات، رقیبِ موفق تولید داخل کشور شده بود. با اتفاقی که در حوزه نرخ ارز افتاد، حجم واردات به‌شدت کم شده است. به نظر می‌رسد برای شرکت‌هایی که در داخل کشور مشغول تولید هستند به‌شرط تأمین مواد اولیه اتفاق خوبی بیفتد. در سطح کلان دولت می‌گوید من با تولید داخلی همراهی می‌کنم ولی در جزییات عملا این اتفاق و حمایت انجام نمی‌شود.»

 

عادل هژبر: تولید داخلی سخت‌افزارهای بانکی رؤیایی به نظر می‌رسد

اما نظر عادل هژبر درباره این موضوع متفاوت است. او با بررسی چند فاکتور و پارامتر اصلی این حوزه درباره اتفاقاتی که با تولید داخلی سخت‌افزارهای بانکی می‌افتد، پرداخت.

 

از نظر عادل هژبر،‌ مدیر شرکت جی‌آرجی از منظر فنی وارد شدن به حوزه تولید داخلی سخت‌افزار توجیه اقتصادی ندارد، او گفت: «سؤالی که مطرح است این است که با چه هدفی می‌خواهیم تولید کنیم؟ آیا این کار می‌تواند صرفه‌جویی ارزی، ایجاد اشتغال، کاهش قیمت تمام‌شده و یا انتقال تکنولوژی را به دنبال داشته باشد؟»

او ادامه داد: «از نظر من و مطابق تجارب موجود هیچ‌کدام از این موارد با تولید داخلی سخت‌افزارهای بانکی محقق نمی‌شود. صرفه‌جویی ارزی محقق نمی‌شود، چراکه اگر تولیدکننده داخلی بتواند یک یا دو ماژول یا قطعه را در داخل تولید کند، بقیه قطعات را باید به‌صورت جداگانه وارد کرده و در این صورت هزینه‌ها بالاتر می‌رود چراکه خرید با تیراژ انجام نمی‌شود و به‌این‌ترتیب عملا قیمت تمام‌شده در نهایت بالاتر می‌رود.»

هژبر درباره ایجاد اشتغال گفت: «ایجاد اشتغال هم با توجه به اندازه این بازار و کوچکی آن، تولید عملا به‌صورت انجام یک پروژه در مقیاس محدود تعریف و انجام می‌شود و شرکت‌هایی که به سمت تولید این دستگاه‌ها رفته‌اند و بخواهند تولید داشته باشند تیراژ آن در حدی نیست که بتوان تولید انبوه برای آن تعریف کرده، به سودآوری رسیده و ایجاد اشتغال پایدار نماید.»

 

بازار ایران بزرگ‌ترین کشور خاورمیانه است

او درباره کشش بازار ایران در حوزه سخت‌افزارها بانکی و پرداخت گفت: «بازار ایران بزرگ‌ترین کشور خاورمیانه است، ولی این نیز تولید داخلی را توجیه نمی‌کند. مثلاً برآورد ما در مورد تعداد VTM‌ها این بود که در طی سه سال به ۱۰۰۰ VTM نیاز داشته باشیم، ولی این روند پس از طی سال‌های اولیه کندتر شد؛ یعنی با نصب و راه‌اندازی تعداد حدود ۴۰۰ VTM در داخل ایران پیش‌بینی ما این است که به تعداد این دستگاه‌ها در بهترین حالت به ۷۰۰ دستگاه برسد. مسلماً این تعدادی نیست که بخواهیم سرمایه‌گذاری هنگفتی را روی آن انجام دهیم و به سمت تولید داخلی برویم. به نظرم این کار وقتی توجیه می‌شود که سودآوری داشته باشد و بتواند یکی از اهداف صرفه‌جویی ارزی، ایجاد اشتغال پایدار، کاهش قیمت تمام‌شده و یا انتقال فناوری را تأمین کند.»

مدیر شرکت جی‌آرجی درباره اینکه بازار دستگاه‌های خودپرداز تقریبا به مرز اشباع رسیده است، گفت: «در مورد دستگاه‌های خودپرداز بازار به نقطه‌ای از اشباع رسیده است که نمی‌توانیم عملا بیشتر از ۱۵۰۰ تا دو هزار دستگاه در سال را لحاظ کنیم و به همین دلیل ورود به این حوزه نیز هیچ‌کدام از اهداف تولید را محقق نمی‌کند.»

او درباره انتقال تکنولوژی با استفاده از تولید سخت‌افزار گفت: «انتقال تکنولوژی به داخل و تولید داخلی برای بازار ایران و بازارهای بزرگ‌تر از ایران رؤیایی به نظر می‌رسد. در چین تولیدکننده‌های بسیار زیادی هستند و ما سومین شرکت بزرگ تولیدکننده ماشین‌های بانکی در جهان هستیم. این تکنولوژی دائما در حال به‌روز شدن است و وارد شدن به این حوزه‌ها توجیه اقتصادی و ارزش‌افزوده‌ای در پی نخواهد داشت. همان‌طور که شرکت‌های دیگری هم در چین وارد این حوزه شده‌اند سرمایه‌گذاری کردند ولی هنوز نتوانستند به نقطه ثابتی برسند. بعد از ۴ سال از شروع تولید فناوری ریسایکلر توانستیم وارد بازار جهانی شویم. وقتی نتوان تولید انبوه داشت و بازار را به دست گرفت، وارد شدن به حوزه و سرمایه‌گذاری جهت تولید داخلی این‌گونه محصولات عملا باعث اتلاف منابع خواهد بود.»

 

مصطفی نقی‌پورفر: اگر دولت قیمت دلار را پایین نگه ندارد،‌ اتفاق‌های بهتری می‌افتد

مصطفی نقی‌پورفر از صاحب‌نظران و قدیمی‌های این حوزه، کارآفرین و فعال حوزه فناوری اطلاعات و ارتباطات است. به نظر نقی‌پورفر مهم‌ترین عامل تعیین‌کننده در تولید به‌خصوص تولید سخت‌افزارهای بانکی سیاستی است که دولت در مورد نرخ ارز و ارزش ریال در پیش گرفته است.

 

 

نقی‌پورفر درباره بازار فعلی تولید سخت‌افزارهای بانکی گفت: «اگر سال گذشته و قبل از عید صحبت می‌کردیم نظرم این بود که بازار تولید سخت‌افزار در ایران مناسب نیست. به این دلیل که ما در دنیا در تولید سخت‌افزار مزیت رقابتی نداریم. یکی از علت‌ها هم قیمت دلار بود. چراکه واردات سخت‌افزار به‌مراتب صرفه اقتصادی بیشتری داشت تا اینکه بخواهیم سخت‌افزاری را تولید کنیم.»

علاقه‌مان به واردات بیشتر از تولید است

او ادامه داد: «از طرف دیگر مدیران کشور ما به‌خصوص مدیران دولتی و مدیران بانک‌های مختلف علاقه بیشتری به واردات دارند تا تولید. این موضوع هم تاریخچه دیرینه دارد. از قبل از انقلاب ما واردکننده سخت‌افزارهای بانکی و حوزه‌های مختلف بودیم؛ و افراد در حوزه‌های بانکی کمتر تمایل داشتند تا تولید را خودشان انجام دهند. بعد از عید با افزایش قیمت دلار از جهت قیمت یک مزیت نسبی به وجود آمد. این مزیت نسبی فرصتی را ایجاد می‌کند تا تولید سخت‌افزار در داخل کشور ازنظر اقتصادی توجیه پیدا کند.»

نقی‌پورفر درباره تأثیر تحریم‌ها در این حوزه گفت: «تحریم‌ها می‌توان مزید بر علت باشد ولی ما در اوج تحریم‌ها هم به علت پایین بودن نرخ دلار واردات داشتیم و تولید داخلی سخت‌افزار معنی نداشت. ساخت سخت‌افزار در کشور عملاً تبدیل شده بود به فلزکاری‌های تجهیزات بانکی. سال‌های گذشته دو شرکت بزرگ فناپ و توسن به تولید سخت‌افزارهای بانکی رو آوردند و خط تولید دستگاه‌های کارت‌خوان بانکی را راه‌اندازی کردند. فناپ در منطقه آزاد خط تولیدش را تحت لیسانس یک شرکت خارجی راه‌اندازی کرد.»

 

جنگ‌آینده، جنگ سخت‌افزاری نیست

او درباره بازاری که اخیرا به علت قیمت دلار و ارز در کشور ایجاد شده است، گفت: «کسانی که در گذشته در این حوزه سرمایه‌گذاری کرده‌اند در حال حاضر بهترین فرصت را در زمینه فروش این محصولات در داخل و صادرات دارند؛ اما باید توجه داشته باشیم که فناوری‌های بانکی به سمت مستقل شدن از سخت‌افزار پیش می‌رود. به این معنی که سرویس‌های بانکی روی ابزارهایی که در دست مردم است، ارائه داده می‌شود. جنگ آینده جنگ سخت‌افزاری نیست. ولی به دلیل اینکه ساختار بانک‌های ما تا سالیان آینده هم مبتنی بر سخت‌افزار خواهد بود شرکت‌هایی مانند توسن، فناپ و جی‌اس‌اس که قبلا در این حوزه سرمایه‌گذاری کرده‌اند در حال حاضر فرصت بهره‌برداری دارند و حتی می‌توانند به صادرات فکر کنند و فرصت‌های جدیدی را ایجاد کنند.»

نقی‌پورفر ادامه داد: «از آنجا که ما هیچ‌وقت به تولید سخت‌افزار در داخل به‌صورت جدی نگاه نکردیم این صنعت پا نگرفته است. کسانی که در این زمینه تجربه داشتند یا تغییر شغل داده‌اند و یا مشاور شرکت‌های سخت‌افزار شده‌اند و یا از ایران رفته‌اند. واقعا ما اقدامی را در زمینه نهادینه کردن دانش در ایران نکرده‌ایم. سرمایه‌گذاری روی نیروی انسانی انجام نداده‌ایم. ما همیشه به دلار ارزان دسترسی داشته‌ایم و این دسترسی باعث شده واردات رونق بگیرد.»

 

باید روی مزیت های نسبی‌مان تاکید کنیم

نقی پور فر گفت: «تا زمانی که سیاست دولت مبنی بر پایین نگه‌داشتن دلار به‌صورت مصنوعی باشد سرمایه‌گذاری روی طراحی سخت‌افزار جواب نمی‌دهد. اگر دولت قیمت دلار را پایین نگه ندارد می‌توان امیدوار بود این صنعت راه خود را پیدا کند و تولید پا بگیرد. این سیاست ضد تولیدی است. در هیچ کشور دیگری به این شکل انجام نمی‌شود.»

او درباره سیاست‌های حمایتی دولت گفت: «کشورهای دیگر برای اینکه تولید داخلی در کشورشان رونق پیدا کند روی مزیت‌های نسبی‌شان تاکید می‌کنند. وقتی یک مزیت نسبی مانند مزیت نیروی انسانی در چین دارند به عمد قیمت برآوردی یوان را با دلار بالا نگه می‌دارد و زیر بار فشار امریکایی‌ها هم نمی‌رود. در صورتی که اگر دولت چین اجازه دهد روال طبیعی بازار حفظ شود قیمت یوان شاید بالاتر رود و قدرتمندتر باشد. ولی دولت چین این کار را برای افزایش تولید انجام می‌دهد و به‌جای اینکه خام فروشی کند کاری کرد تا تولیدکننده‌های بزرگ جهان به دلیل نیروی کار ارزان به کشورش مراجعه کنند.»

 

می‌توانیم هاب تولید سخت‌افزارهای بانکی شویم

او درباره حمایت از تولید داخلی سخت‌افزار گفت: «در کشور ما سیاست حمایت در چهل سال بعد از انقلاب سیاست برعکس بوده است؛ یعنی بانک مرکزی همیشه سعی کرده ارزش پول را حفظ کند و عمده برابری ریال با دلار را بالا نگه داشته‌اند.»

نقی‌پورفر در ادامه با بیان اینکه این سیاست بانک مرکزی به این معنی است که دولت می‌خواهد امتیاز ویژه‌ای را به واردکننده‌ها بدهد،‌ گفت: «وقتی این سیاست ضد تولیدی انجام می‌شود. بسیاری از تولیدکننده‌ها ورشکست می‌شوند. تولیدکننده‌های سخت‌افزارهای بانکی هم از این قاعده مستثنا نیستند. مهم‌ترین عللی که می‌توانیم به طراحی سخت‌افزارهای بانکی فکر کنیم این است که این سیاست ضد تولیدی دولت به سیاست حمایتی تغییر کند. از سیاست بالا نگه‌داشتن قیمت ریال به نسبت دلار تبدیل شود به تبعیت از وضعیت بازار. اگر این اتفاق بیفتد آن‌وقت می‌توانیم هاب تولید سخت‌افزارهای بانکی شویم و در منطقه حرفی برای گفتن داشته باشیم یا شرکت‌های اروپایی را مجبور کنیم به علت نیروی ارزان کار کارخانه‌های خودشان را به ایران بیاورند.»