جشنواره بورس و رسانه، دانشگاه تجربی خبرنگاران

سازمان بورس و اوراق بهادار همواره فرهنگ سازی و بهبود وضعیت آموزشی در بازار سرمایه و همچنین انجام مسئولیت اجتماعی را در دستور کار خود قرار داده و از دو سال پیش تا کنون افزایش  شفافیت و دسترسی آزاد به اخبار و اطلاعات در کانون توجه این سازمان قرار گرفته است.

به گزارش پایگاه خبری آرمان اقتصادی، با همین رویکرد بود که سال گذشته نخستین جشنواره بورس و رسانه با هدف ارتقای توان تجربی و تخصصی روزنامه نگاران مالی، معرفی استعدادهای نو، افزایش و ارتقای اهمیت جایگاه رسانه ها در بازارسرمایه و سایر هدف های راهبردی برگزار شد و اکنون شاهد برگزاری دومین دوره این رویداد مهم بازار سرمایه هستیم.

محسن ایلچی، عضو هیات داوران نخستین دوره جشنواره بورس و رسانه در خصوص چندوچون کیفی برگزاری جشنواره سال قبل و روش ها و رویکردها و زمینه های ارتقای آثار ارسالی،  می‌گوید.

همیشه برگزاری جشنواره های مطبوعات با پرسش هائی روبه رو می شود،اول اینکه آثار در جشنواره بورس و رسانه چگونه داوری می شود؟

پاسخ به این پرسش را از نقطه شروع آغاز میکنم. واقعیت این است که بعد از اینکه اثر به دبیرخانه ارسال می شود، تمام مشخصات هویتی خالق اثر حذف و هر اثر با یک کد در کاربرگ مشخص می شود. بنابراین داوران و مجریان هیچ اطلاعی از خالق و نگارنده اثر ندارند. ضمن اینکه هر اثر در بخش مربوطه میان چند داور توزیع می شود و امکان انتخاب هدفمند اثر وجود ندارد. در نهایت از میان همه آثار ارسالی چند عنوان انتخاب می شود و با مقایسه مجدد، گزینه نهایی تعیین می شود و این روال خیلی از جشنواره ها است.

خیلی وقت ها شرکت کنندگان در جشنواره می گویند چرا اثر یک خبرنگار با سابقه انتخاب نشده! آیا تجربه خبرنگار ملاک سنجش کیفیت اثر است؟

ببنید، در صورت رعایت عدالت ما با یک شکاف اطلاعاتی از محیط درونی همه جشنواره ها و فضای داوری های بیرونی رو به رو هستیم. به معنای دیگر کسانی که درجشنواره داوری می کنند، نمی دانند که «دیگرها» هر یک چه اثری را با چه کیفیتی ارسال کرده اند و چه رقابتی میان جمع آثار و هر اثر دربخش خودش شکل می گیرد. این شکاف داوری منبعث از نبود اطلاعات هویتی است و برای داوران وجود دارد. در رویدادهای سالم رسانه ای داوران، مجریان و شرکت کنندگان دقیقا اطلاعی ندارند که آیا اصلا خبرنگار مشهور با سابقه ای شرکت کرده است یا خیر؟ یا اینکه اگر شرکت کرده کدام اثرش را با چه کیفیتی به جشنواره فرستاده و یا اصولا در کدام بخش ارسال شده و یا اینکه در آن بخش چه سطحی از رقابت وجود داشته است؟ پس این کیفیت اثر است که از خودش دفاع می کند نه خالق اثر.

ما سال گذشته در جشنواره  مشاهده کردیم افرادی انتخاب شدند که اصلا بورس نگار نبودند یا اینکه در حوزه بورس افراد صاحب نامی نبودند وصرفا نویسنده حوزه مالی بودند. به نظرم هر اثر خوبی، بدون وکیل مدافعی به نام تجربه، از خودش دفاع می کند. نیازی به شناخت نویسنده نیست، چون در آن صورت داوری دچار انحراف می شود و برند روزنامه نگار روی تصمیم داوری تاثیر منفی می گذارد. جشنواره جای برندگرائی نیست و داور خوب و منصف داوری است که مرعوب برند نشود.

برگردیم به فضای جشنواره، این سوال برای اکثر شرکت کنندگان در جشنواره بورس و رسانه وجود دارد که آثار ارسالی به جشنواره باید دارای چه مشخصاتی باشد یا اصولا آثار منتخب باید چه ویژگی ها داشته باشد؟

به طور مشخص می توان عنوان کرد که شرکت کنندگان هنگامی که می خواهند اثری را برای حضور در جشنواره انتخاب کنند باید مشخصات و استانداردهای لازم از نظر فرم،شکل و ساختار و همچنین محتوی را رعایت کنند.

یک خطای رایج میان روزنامه نگاران وجود دارد و آن اینکه تصور می کنند که پر کارترین خبرنگار الزاما برنده جشنواره است، اما جشنواره محل انتخاب اثر کیفی است.

به عنوان نمونه وقتی اثری را برای بخش مقاله انتخاب می کنند این اثر نباید از بعد شکلی و ساختاری شبیه به اصول پیکره گزارش باشد، در حالی که چنین خطائی در سال گذشته به وفور وجود داشت. یعنی داور جشنواره در میان آثار ارسالی به اثری برمی خورد که برای بخش گزارش ارسال شده بود در حالی که واقعا یادداشت تفسیری یا تحلیلی بود.

یعنی قالب اثر ارسال شده مشخص نبود ؟

بله، یکی از خطاهای رایج در ارسال اثر این است که خبرنگاران و روزنامه نگاران اثری را ارسال می کنند که نه گزارش است و نه مصاحبه و نه مقاله! یعنی ملغمه ای است از تمام اینها! به این صورت که نیمه ابتدائی پیکره آن، یادداشت وار است. بعد در نیمه دوم یک مصاحبه به سبک تنظیم مستقیم است! وقتی این اثر جلوی داور قرار می گیرد، به طبع انتخاب و ارزیابی اش با مشکل رو به رو می شود.

گاه گزارش هایی به جای مقاله و یادداشت ارسال می شود، یعنی از ابتدا در انتخاب نوع بخش و فراورده روزنامه نگاری دچار خطای سهوی شده اند که در این حالت،اخلاقی نیست که داور اثری را جدا و به بخش دیگر منتقل کند.این گونه است که برخی از آثار گردونه انتخاب و رقابت خارج می شوند.

اگر بخواهیم از منظر عارضه یابی به آثار نگاه کنیم،بزرگترین مساله آثارارسالی چیست؟

سوال خیلی وسیع و در برگیرنده موارد متعدد است. اولین نکته ای که در آثار ملاحظه می شود، تیترهای غیرگیرا است. اولین برخورد چشمی داور با اثر با تیتراست، تیترجذاب، تاثیر مستقیمی روی ذهن داور و یا اصولا هر خواننده ای دارد. اصولا حساسیت عمومی روی تیتر مطالب بالاست. یک اثر خوب با تیتر خوب تر، باید داور را تحت تاثیر قراردهد.

استفاده از ارکان تیتر(تیتر، روتیتر، زیرتیتر، میان تیتر) نقش موثری در انتقال مفاهیم و گزاره ها گزارش دارد، اما شاهدیم آثاری برای داوری به جشنواره ارسال می شود که در آن مبانی تیتر نویسی رعایت نشده است. پس شکی نیست که این آثار جلوی هر داوری قرار گیرد، هر چقدر هم سوژه جذاب باشد، امتیاز خوبی نمی گیرد. درواقع، محتوی فدای ساختارغیرحرفه ای اثر می شود.

این قضیه به صورت معکوس هم هست، گاه تیتر اثر بسیار خوب است، اما محتوی اثر بسیار ضعیت است و به قول زنده یاد استاد قندی تیتر روی اثر سوار است در حالی که از محتوی پوک است. این نوع تیترها بیشتر اغواگر هستند و داوری که اثری انتخاب کرده چندین مرتبه می خواند تا به قطعیت ذهنی برای مطلوبیت یک اثر برسد.

یعنی تیتر است که به تنهائی مفهوم را انتقال می دهد؟

ارکان تیتر، ابزار انتقال مفهوم است. مفاهیم دردل وبطن سوژه جا گرفته است، یک سوژه با مفهوم سازی قابل ادراک می شود. اما تجربه خبرنگار و شناخت او از سوژه و استفاده از زبان مناسب نقش موثری در انتقال مفاهیم یک گزارش یا تحلیل دارد. به هر حال، نقش انتخاب تیتر مناسب را نمی توان انکار کرد. البته پرداخت و پردازش مطلب نیزاهمیت بسزایی دارد. پرداخت محتوی مناسب معمولا به زاویه دید خبرنگار، چیدمان یا چینش مناسب اطلاعات، روایت گرائی، داستان سرائی موضوع، شروع نگارش اثر و ساختارمیانی و بدنه محتوی و پایان بندی آن وابسته است.

پس انتخاب سوژه نیز در بازنمائی اهمیت اثر مهم است!

در واقع سوژه خنثی است و می شود گفت که جذابیت کمی دارد. تصور رایج این است که اگر مطلب انتقادی و نقد آلود باشد، حتما جذاب است، خیلی از وقت ها مطلب گیرا، الزاما انتقادی نیست! بلکه پردازش حرفه ای دارد.

البته با وجود اینکه سوژه های جذاب در بازار سرمایه اندک نیست و می توان بسیاری از مسایل را به رخ نمایان کرد اما خود سانسوری به عنوان یک عارضه ساختاری در سازمان های رسانه ای باعث شده که بسیاری از آثار ارسالی با رویکرد روزنامه نگاری تبینی باشد و کمتر مشاهده می شود که فرآورده هایی با رویکرد روزنامه نگاری تحقیقی نوشته و ارسال شود.

این ضعف صرفا به خبرنگاران باز می گردد؟

مدیران مسئول رسانه ها هم به دلایل متعدد دچار سانسور می شوند.

تکنیک های نگارشی هم درانتخاب اثر موثر است؟

دقیقا؛ در آثار ارسالی تکنیک های نگارشی کمتر به چشم می خورد، به عنوان نمونه از ضمایر اول شخص و دوم شخص در گزارش های میدانی کمتر استفاده می شود. روایت ها به صورت مستقل از منظر خبرنگاران کمتر مشاهده می شود و اگر وی گفت، وی افزود را بگیریم اصولا چیزی از گزارش ها و خبرها باقی نمی ماند.

اوج روزنامه نگاری ایجاد سبک و صاحب سبک بودن است. به گونه ای که اگر کسی نداند و مطلبی را بخواند متوجه شود که این مطلب از آن چه کسی است.

یکی از اهداف برگزاری جشنوارهای رسانه ای نیز ارتقای سطح کیفی کار رسانه ها و حل این مشکلات است! آیا جشنواره بورس و رسانه موفق بوده؟

بله، واقعا یکی خلا حاضر در روزنامه نگاری بازار سرمایه تهیه گزارش های میدانی با سوژه ای جذاب است. حتی نگارش داستان های ناگفته از پشت پرده حوادث و رویدادهای مالی می تواند جذاب باشد. نبود گزارش های شرکتی تحقیقی یک از زمینه های بکر برای بازار سرمایه و موفقیت در جشنواره ها است. ما نیازمند روزنامه نگاران و خبرنگاران هستیم که بتوانند با اتکا به دانش مالی ،ناخالصی شرکت ها و ناشران را بازنمائی کنند و نبود این مساله هم اینک برای بازارسرمایه یک ضعف به شمارمی آید.

روزنامه نگاری کاوشگرانه بازوی نظارتی سازمان بورس است که باید تقویت شود. ما نیازمند نسل جدید از خبرنگاران جسور هستیم که روند حرکت شرکت ها و انتشار اطلاعیه ها آنها را برای بازار روشنگری کنند. با برگزاری چنین جشنواره هایی این مهم محقق می شود.

اگر بخواهیم آثار ارسالی سال قبل را به طورکلی مورد ارزیابی قراردهیم،به نظر شما چه نکاتی برجسته بود؟

یکی از نکاتی که هم اکنون به خاطر دارم ضعف آثار در حوزه مصاحبه بود. مصاحبه کننده هیچ استراتژی در مصاحبه نداشت و مصاحبه ها فاقد نقاط هیجانی، و یا فراز و فروبود. مصاحبه با سوالات شناسه ای یا باز شروع شده و در ادامه به طور ممتد و با لحن و اطلاعات زمینه ای و یکنواخت ادامه یافته بود.مصاحبه کننده از تکنیک های مصاحبه گری و پرسشگری استفاده نکرده و سوالات غالبا ساده و بسیط بود. چالش و تقابل و کشمکشی میان دو نفر وجود نداشت.

در این نوع مصاحبه ها ،اساسا حضور خبرنگار در برابر مصاحبه شونده به هیچ وجه ملموس نیست.

مشکل کجاست؟

مشکل به نظر نظام آموزش رسانه ای کشور است، دانشگاه ها از نیاز بازار سالها است جا مانده اند. یکی از کارهای خوبی که امسال سازمان بورس انجام داده این است که با اعلام برگزاری جشنواره بورس و رسانه از مدتی جلوتر، شرایط را برای مشارکت بیشتر خبرنگاران و نویسندگان بازار سرمایه فراهم کرده است. این باعث می شود که شرکت کننده ها آثاری را خلق کنند که شرایط حضور در رقابت را داشته باشد.

هدف از برگزاری جشنواره بورس رسانه با رعایت استانداردهای قابل ملاحظه ترغیب روزنامه نگاران مالی به ارتقای سطح کیفیت آثار فکری شان است. براساس آنچه که من دریافت کرده ام جشنواره بورس و رسانه یک جشنواره فانتزی یا تشریفاتی برای تشویق و تقدیر نیست، بلکه به دنبال معرفی الگو های خوب متنی و نگارشی و ارتقای سطح تاثیرگذاری این حوزه روزنامه نگاری و معرفی استعداد های نو در روزنامه نگاری مالی است.

برداشت و تحلیل شما از جشنواره سال قبل چه بود؟

برداشت اولیه من این است که سال گذشته برخی از خبرنگاران بورس، پیش از جشنواره تصور می کردند که هیات داوران تحت تاثیر مجری جشنواره آثار ارسالی را به صورت جملگی انتخاب کرده یا اینکه اصولا جشنواره به منظور تقدیر و قدردانی از خبرنگاران فعال حوزه است، اگرچه این روش در برخی از حوزه ها مرسوم است، اما سازمان بورس خواهان چنین جشنواره ای در سال قبل نبود. داوران مستقل انتخاب کرده اند و سازمان هیچ ملاحظه و مداخله ای نداشت.

برای ارتقای دانش خبرنگاران بازارسرمایه باید چه کار کرد؟

ما نیازمند یک سند جامع آموزشی هستیم که بحث مفصل دارد. واقعیت است که روزنامه نگاری مالی دارای سه بخش مهم است، یک روزنامه نگاری مالی ابتدا باید با تمامی تکنیک های نگارشی در فرآورده های روزنامه نگاری یعنی گزارش نویسی(انواع آن)، تفسیر نویسی، تحلیل نویسی و انجام مصاحبه و میزگرد آگاهی داشته باشد. حوزه دوم مبانی اقتصاد خرد و کلان و در نهایت اصول و فنون حسابداری و مدیریت مالی است. این حوزه روزنامه نگاری دیگر روزنامه نگاری تخصصی همانند روزنامه نگاری اقتصادی نیست بلکه روزنامه نگاری میان رشته ای است. یعنی حوزه ای که شما باید هم با ساختار ها و هم با محتوی تا اندازه آشنا باشید و ما در بازار سرمایه به شدت نیازمند تربیت و آموزش خبرنگاران مالی از این دست هستیم.