ارزهای رمزنگاری شده فرصت یا تهدید؟ / صحبت‌های محمدرضا جمالی درباره این ارزها و رگولاتوری
ارزهای رمزنگاری شده را باید به چشم تهدید دید یا فرصت؟ درکل چرا این ارزها باید به یک تهدید تبدیل شود و چرا اپلیکیشن پیام‌رسانی که با اقتدار از سد فیلترشدن در کشور ما گذشته بود و به کارش ادامه می‌داد، زمانی که فعالیت‌هایش را به سمت و سوی ارزهای رمزنگاری‌شده برد، کم‌کم زمزمه‌های فیلتر شدنش هم در ایران شنیده شد؟
ارزهای رمزنگاری‌شده موضوع جالب توجهی است و حالا دیگر نه‌تنها کسب‌وکارها و شرکت‌های بزرگ و کوچک مختلف، بلکه کشورها و حتی رویدادهای جهانی هم به سمت استفاده از فناوری زنجیره بلوک و اصلی‌ترین ثمره این فناوری، یعنی ارزهای رمزنگاری‌شده هستند. خبرهای بسیاری از گوشه و کنار دنیا می‌شونیم که خیلی از کسب‌وکارها، ارزهای رمزنگاری‌شده را هم جزو فعالیت‌هایشان قرار داده‌اند، درعوض برخی دیگر از این کسب‌وکارها هستند که حتی تبلیغات مربوط به ارزهای رمزنگاری‌شده و ICO را ممنوع کرده‌اند، کشورهایی هستند که درهایشان را به‌روی این ارزها باز کردند و در مقابل، برخی دیگر سفت و سخت جلوی ورود این مقوله را به کشورشان گرفته‌اند.
نظرات مختلفی هم از جانب افراد درخصوص ارزهای رمزنگاری‌شده وجود دارد، برخی‌ها بخشی از سرمایه‌شان را روی این ارزها سرمایه‌گذاری کرده‌اند و برخی دیگر به شدت اظهار مخالفت کرده‌اند. محمدرضا جمالی، مدیرعامل شرکت نبض‌افزار از کسانی بود که خواستیم تا نظرش را درباره جو موافق و مخالفی که نسبت به ارزهای رمزنگاری‌شده وجود دارد جویا شویم.
نه کاملا خوب و نه کاملا بد
جمالی معتقد بود که هیچ چیز به خودی خودش نه خوب است و نه بد و نه کامل خوب است و نه کامل بد. نه تهدید است و نه فرصت و این اصل را برای رمزنگاری‌شده‌ها هم قائل بود و می‌گفت اینکه ما چطور یک فناوری را تبدیل به ارزش افزوده برای خودمان و ذینفعان بکنیم بسیار مهم است.
جمالی برای اینکه بخواهد روند تهدید و یا فرصت بودن این ارزها را توضیح دهد ابتدا اشاره‌ای به قانون ۲۰/۸۰ یا همان قانون پارتو، کرد که به قول خودش خیلی جاها به خصوص در سیستم‌های بانکی و پرداخت صادق است.
طبق این قانون در حال حاضر حدود ۸۰ درصد منابع کشور در ۲۰ درصد بانک‌ها است یا ۸۰ درصد تراکنش‌های کشور در کمتر از ۲۰ درصد از بانک‌ها انجام می‌شود. همین درصد درباره تراکنش‌هایی شاپرکی هم صدق می‌کند که برای مثال ۸۰ درصد از این تراکنش‌ها از طریق ۴ یا ۵ شرکت پی‌اس‌پی کشور انجام می‌شود.
در همین رابطه جمالی توضیح داد: «در رابطه با پیام‌رسان‌ها، روزنامه‌ها یا خیلی جاهای دیگر، این قانون صادق است. اگر در خصوص بحث‌های مربوط به ارزهای رمزنگاری‌شده هم توجه کنید می‌بینید که قبلا ۸۰ درصد این بازار متعلق به بیت‌کوین بود اما الان می‌بینید که در زمان رونق، حدود ۳۰ درصد و در زمانی که بازار دچار افت شده است، سهم بیت‌کوین از ۴۰ درصد بالاتر نمی‌رود. حتی اگر همین الان هم به جدول‌ها و بازار ۴۰۰ تا ۸۰۰ میلیارد دلاری ارزهای رمزنگاری‌شده نگاه کنید می‌بینید که پنج یا شش ارز اول، بیش از ۸۰ درصد سهم مبلغی بازار را در دست دارند و دیگر ارزهای موجود در بازار، کمتر از ۱۰ یا ۱۵ درصد بازار را در اختیار دارند.»
در ادامه جمالی توضیح داد که اشتباه استراتژیک ما درخصوص پیام‌رسان تلگرام چه بود و چه شد که این بستر ارتباطات اجتماعی برای ما ترسناک شد.
جمالی می‌گوید: «اینکه ما پیام‌رسانی را به یک رستم تبدیل کردیم و حالا از آن می‌ترسیم، اشتباه استراتژیکی بود که خودمان انجامش دادیم. زمانی که وایبر، لاین، وی‌چت و تلگرام به عنوان ابزارهای پیام‌رسان در کشور موجود بود، تعداد زیادی از آنها را فیلتر کردیم اما یکی را نه. به نوعی به جامعه جهت دادیم که این با بقیه فرق می‌کند و کاربر هم از بس پیام‌رسان عوض کرد و هر بار فیلتر شد به سمت تلگرام کشیده شد که این یکی فیلتر نمی‌شود. وقتی چنین اتفاقاتی رخ می‌دهد به نوعی در بازار پیام‌رسان‌ها اختلال ایجاد کردیم و برای تلگرام انحصار ایجاد کردیم.»
مدیرعامل نبض‌افزار در ادامه گفت که ما بازار را به دست خودمان انحصاری کردیم و وقتی تعداد زیادی از کسب‌وکارها وارد شدند با حذف و فیلتر آن بخشی هر چند کوچک از تولید ناخالص داخلی را با مشکل مواجه کردیم. بنابراین چیزی که واضح و مبرهن است این است در گام اول خودمان اشتباه کردیم و به یک پیام‌رسان مثل بقیه پیام‌رسان‌ها در حد یک دولت قدرت دادیم و دلیلش هم اعتماد بی‌جایی بود که به آن کردیم.
از طرف دیگر، زیرساخت‌های این پیام‌رسان سعی بر این دارند که تبادلات را انجام دهند و این اتفاق جدیدی نیست که پرداخت‌های مالی از طریق این بستر انجام شوند. به عبارتی بانک‌ها و شرکت‌های پرداخت، درگاه‌های پرداخت را هم در تلگرام ایجاد کردند و حتی در یک سری کانال‌ها هم با ارائه شماره کارت، عملیات کارت به کارت و اتصال به درگاه‌های بانک‌ها و شرکت‌های پرداخت صورت می‌گیرد.
حالا به قول جمالی، این پرداخت‌ها یا به صورت درگاه انجام می‌شود و یا مانند وی‌چت، امکان فعالیت به صورت یک کیف پول را هم به کاربران می‌دهد و تبادلات میان آنها انجام می‌شود.
با توجه به داغ شدن بازار ارزهای رمزنگاری‌شده و ورود تک‌تک این کسب‌وکارها به این حوزه، تلگرام هم خواست تا ارز خودش به نام گرام را ایجاد کند. همین جا است که خیلی‌ها این اتفاق را تهدید قلمداد کرده‌اند و از جنبه‌های مختلف این مسئله را بررسی کرده‌اند.
جمالی بار دیگر به این نکته اشاره می‌کند که هیچ چیزی به خودی خودش نه تهدید است و نه فرصت و نه خوب است و نه بد. در مورد این مسئله هم یک سری مشکلاتی وجود دارد که اگر بسترهای مناسب ایجاد شود می‌توان بخشی از این مشکلات را برطرف کرد.
در ادامه همین صحبت‌ها جمالی می‌گوید: «برای مثال در بخش پرداخت‌های خرد ما با معظل اسکناس و سکه و توزیع نامناسب و تضعیف آن توسط بانک مرکزی مواجه هستیم که روی ۳ تا ۵ درصد تولید ناخالص داخلی ما به صورت مستقیم اثر گذاشته است. همین حالا هم نزدیک به ده هزار میلیاردتومان، کارمزد کلی است که بانک‌ها پرداخت می‌کنند و حدود ۸۰ درصد این مبلغ صرف تراکنش‌های زیر ۲۵ هزار تومان می‌شود. حالا نرخ بهره در این کشور یک درصد بالاتر است و تا دو درصد هم افزایش می‌دهد. به همین دلیل هزینه پول در کشور افزایش پیدا می‌کند و از طرفی بانک‌ها هم هیچ درآمد غیر مشاعی ندارند تا درنهایت منجر به جبران ریسک‌های وام‌دهی را بکنند. حالا اگر این پیام‌رسان و یا امثال آن بتوانند ده درصد این هزینه را کاهش دهند و بار را از زیر ساخت‌های حاکمیتی بردارند به نفع همه است.»
در کل جمالی معتقد است که استفاده از ارزهای رمزنگاری‌شده فرصت‌های بسیاری به وجود می‌آورد اما نکته‌ای که وجود دارد این است که باید مباحث رگولاتوری و قانون‌گذاری آن در ابعاد مختلف حل و فصل شود.
به گفته جمالی، ما باید نگاه متولی محور را نسبت به مسایل تغییر دهیم و توجه کنیم که برای یک مساله مثل همین رمزارزها و ارز رمزهایی مثل گرام هم باید نگرانی‌های قانونی آنها از جنبه‌های مختلف در نظر گرفته شود.
ریال بیمار و تحلیل‌های نادرست از ارزهای رمزنگاری شده
متاسفانه در حوزه پولی و ارزی هم سیاست تک ارزی در کشور اتخاذ شده است در حالی که در کشورهای دیگر حتی همسایگان مثل ترکیه و گرجستان با سیاست چند ارزی و امکان تبادل بر مبنای یورو و دلار و دیگر ارزها مشکلات کمتر است و دلار و یورو در اقتصاد آن ها جریان دارند و فقط از جنبه ابزار ذخیره ارزش به آن ها نگاه نمی‌شود. همانطور که در حمل و نقل برای هر کاربردی وسیله مناسب باید به کار گرفته شود در فعالیت‌های بازرگانی و کسب‌وکارها نیز می‌توان از ارز مناسب برای آن کار استفاده کرد و استفاده از ارزهای رمزنگاری شده و قراردادهای هوشمند می‌تواند از این جنبه هم مورد توجه قرار گیرد.
جمالی یک سری اصطلاحات در کشور مانند ارز بری، خروج ارز و غیره را از مواردی می‌دانست که تعریف درستی از آنها وجود ندارد در حالی که مساله اصلی میزان تولید ناخالص داخلی است و سیاست‌های رگولاتورهای امنیتی، مخابراتی و بانکی ما نباید به گونه‌ای شود که تولید ناخالص داخلی کشور تحت الشعاع قرار گیرد.
در ادامه همین صحبت‌ها جمالی توضیح داد: «اگر دولت ما سیاست چند ارزی اتخاذ کند می تواند اصلاحات را هم به مرور انجام دهد از طرفی سیاست‌های غلط پولی و بانکی دولت باعث ضربه دیدن خود دولت و بانک مرکزی خواهد شد و دامنه آن بخش خصوصی و اقتصاد کشور را کمتر تحت الشعاع قرار خواهد داد و دولت و بانک مرکزی مجبور به اصلاح رفتارهای پولی و بودجه خود خواهند شد. باید توجه شود که اگر یک کشور چند ارزی بودیم با مساله ارزهای رمزنگاری‌شده نیز بهتر برخورد می‌کردیم.»
به نظر مدیرعامل نبض‌افزار، با توجه به مشکلات موجود حتی ارزهای رمزنگاری شده ابزارهای مناسبی برای خارج کردن نقدینگی زاید از کشور است. یعنی ما نقدینگی را از بانک، بورس، مسکن و طلا که در عمل مشکل‌ساز و در معیشت مردم تاثیرگذار هستند را به سمت فضای سایبری ببریم که مشکلی برای ما ایجاد نخواهد کرد. حتی اگر آن پول تمام هم بشود مثل این است که ما بخشی از نقدینگی زاید خودمان را آتش زده باشیم و تاثیری در اقتصاد کشور ایجاد نخواهد کرد.
در حقیقت ما با مشکل نقدینگی زاید طرفیم که حرکت آن در اقتصاد ما را با مشکل مواجه می‌کند که با سیاست‌های پولی نادرست و بالا بردن نرخ سود سعی داریم آن را در بانک‌ها نگه داریم و فشار بسیار زیادی به بانک‌ها با پرداخت سود می‌آوریم و در نهایت هم افزایش نقدینگی بیشتر خواهد شد در حالی که می‌توانستیم از راه‌حل‌های خیلی بهتری استفاده کنیم تا بخشی از حدود ۸۰۰ تا ۹۰۰ میلیارد تومان نقدینگی اضافی تولید شده به صورت ارزهای رمزنگاری شده در آید.
اما جمالی معتقد است که ما در حوزه ارزهای رمزنگاری‌شده تحلیل‌های درستی را شاهد نیستیم و در این باره می‌گوید: «همانطور که از نداشتن صرافی‌های بزرگ در کشور رنج می‌بریم و با سیاست‌های نادرست آنها را ضعیف کرده‌ایم در حوزه رمز ارزها هم داریم راه نامناسبی را طی می‌کنیم. تجربه مشابه بدی که در این زمینه داریم، عدم خرید آدرس‌های اینترنتی در دهه‌های گذشته است که ما با عدم اتخاذ راهبرد مناسب در این زمینه سهم خود از شبکه اینترنت را به دست خودمان کاهش دادیم.»
جمالی معضلات مربوط به پرداخت خرد و حجم نقدینگی را از بزرگ‌ترین مشکلات پرداخت کشور عنوان می‌کند که مشکلاتی را هم برای تولید ناخالص ایجاد کرده و معتقد است که ارزهای رمزنگاری‌شده می‌تواند در حوزه خرد شرایط خیلی بهتری را برای ما فراهم کند.
جمالی می‌گوید که ریال بیمار است و گردشش در اقتصاد حال آن را بدتر می‌کند و دلیل این بیماری را هم سیاست‌های پولی نادرست و زیر ساخت‌های حاکمیتی با مدل کارمزد غلط می‌داند که هر چه بیشتر بگردد هزینه تمام‌شده پول بالا می‌رود. به عبارتی عدم پوشش نیازهای بازار در خرد و کلان باعث کاهش تولید ناخالص می‌شود.
مشکلات ساختاری ریال باعث بالا رفتن هزینه تمام شده پول می شود و وقتی این دو را داشته باشیم حاصل تورم است که شاهد آن هستیم.
اگر از منظر رگولاتورها و قانون‌گذاری بخواهیم نگاه کنیم، حضور ارزهای رمزنگاری‌شده از چند منظر باید مورد توجه قرار گیرد. جمالی در ادامه می‌گوید: «همانطور که گفتم نباید دنبال متولی بگردیم و متاسفانه می‌بینیم که رگولاتور مخابراتی از یک طرف به بانکی ماموریت می‌دهد که روی ارز رمزنگاری داخلی کار شود و از طرف دیگر رگولاتور بانکی ارزهای رمزنگاری‌شده مانند بیت‌کوین را باعث ایجاد مشکلات ارزی می‌داند در حالی که آمار و ارقام و سهم خریداری شده این مساله را نشان نمی‌دهد و مشکلات ریشه در سیاست‌های غلط پولی و بانکی و افزایش بیش از حد حجم نقدینگی دارد.»
در واقع ما باید ارزهای رمزنگاری‌شده را از نقطه دید قانون‌گذاران مختلف ارزیابی کنیم و محدودیت‌های مربوط به هر حوزه را مشخص کنیم. علاوه بر رگولاتور بانکی، رگولاتورهای مخابراتی، بورس، بیمه، امنیت و مالیات هم در این حوزه ذینفع هستند. اگر ما مسایل و نگرانی‌های قانون‌گذاران را در نظر بگیریم می‌توانیم به خوبی ارزهای رمزنگاری‌شده و پیام‌رسان‌های مربوطه را در کشور به کار گیریم.
مدیرعامل نبض‌افزار در این باره مثال جالبی می‌زند: «به عنوان مثال اگر یکدفعه ۲۰ درصد از حجم کل نقدینگی ما به گرام یا بیت‌کوین تبدیل شود، یک ریسک امنیتی ایجاد می‌شود و کار به جایی می‌رسد که این ارز حتی اقتصاد ما را تحت کنترل خودش می‌گیرد ولی اگر محدود در حد یک یا دو درصد و تحت کنترل باشد مشکلی ایجاد نمی‌شود.»
البته جمالی حرفش را کامل کرد و توضیح داد که چنین قانون‌گذاری‌هایی صرفا مختص گرام و ارزهای رمزنگاری‌شده نیست و حتی باید برای کسب‌وکارهایی مانند اسنپ هم چنین قوانینی در نظر گرفته و پیاده‌سازی شود و حد و حدود مبلغ شارژ کیف پول و چگونگی استفاده از منابع رسوب پشت حساب‌ها بررسی شود.
عدم شناخت و تضاد منافع
جمالی وجود رگولاتوری‌های مختلف و قانون‌گذاری‌های خاصی که در این باره باید انجام شود را اینطور توضیح می‌دهد: «فرض کنید گرام می‌خواهد وارد کشور شود؛ ریسکی در این خصوص وجود دارد که شاید پول فرد از بین برود. درنتیجه ما باید قوانین را به‌گونه‌ای قرار دهیم که هر تراکنشی که انجام می‌شود بخشی به‌عنوان بیمه پرداخت شود تا ریسک‌ها پوشش داده شود. یا اینکه مثلا مالیات بر ارزش افزوده را روی اجناسی که توسط گرام خریداری می‌شود، به‌صورت مستتر در نظر بگیریم. حتی از طرف دیگر رگولاتور مخابراتی هم باید ببیند که با ورود ارزهای رمزنگاری‌شده و انجام پرداخت‌ها بر اساس زنجیره بلوک، چه مقدار از پهنای باند را باید کرد و اینکه آیا در مجموع می توان چنین تخصیصی داد یا خیر.»
اگر این موارد خوب پوشش داده نشود و قوانین توسط قانون‌گذاران تعیین نشود، همان بستر تهدید در کشور ایجاد می‌شود و مجدد ما شاهد سرکوب این فناوری نیز خواهیم بود.
درواقع جمالی دو اتفاق را در آینده پیش‌بینی می‌کند و این دو اتفاق را اینطور توضیح می‌دهد: «یا اینکه ما به‌عنوان یک فرصت با ارزهای رمزنگاری‌شده برخورد می‌کنیم و به صورت نمونه و پایلوت و در سطح محدودی، قانون‌گذاری‌های مربوط به آن انجام شود و بعد اجازه اتفاقات بعدی را بدهیم و یا اینکه به کل این فرصت را از دست بدهیم و بدون انجام هیچ قانون‌گذاری، این بسترها و ارزها وارد کشور شوند که در آن صورت دیگر امکان کنترل آنها وجود نخواهد داشت.»
از جمالی درباره بخش‌هایی که ورود فناوری زنجیره بلوک و ارزهای رمزنگاری‌شده می‌تواند به حالشان مفید باشد پرسیدیم و او در جواب گفت که فلسفه زنجیره بلوک و ارزهای رمزنگاری‌شده محدود نیست که بخواهد یک کاربرد خاصی داشته باشد و ادامه داد:
«برای مثال چند وقت پیش با ارزی به اسم سولارکوین برخورد کردم که در حوزه انرژی خورشیدی کار می‌کرد و به ازای هر کیلووات انرژی که تولید می‌کردید یک سری کوین در اختیار شما قرار می‌گرفت. پروژه‌های مربوط به کشاورزی و آبیاری، اصلاحات ارزی، طرح ترافیک و غیره از مواردی است که می‌توان از ابزارها و راهکارهای مبتنی بر توکن و زنجیره بلوک برای ایجاد شفافیت، ایجاد خدمات جدید و ایجاد ارزش افزوده استفاده کنیم. حتی در حوزه بانکداری نیز می توان از این فناوری برای ایجاد شفافیت و امنیت بیشتر استفاده کرد و خیلی از زیر سیستم های کنونی مانند ارزی، ضمانت نامه، اعتبارسنجی و بقیه می توانند بر این مبنا صورت گیرند که امکان سو استفاده هم ایجاد نشود.»
در ادامه جمالی به اقدامات بانک مرکزی اشاره کرد که به جای اینکه بخواهد در مقام قانون‌گذاری خودش باقی بماند بیشتر وارد مقوله اجرا شده است. حتی در حوزه قانون‌گذاری نیز زمان‌بندی‌های چندساله مشاهده می‌کنیم.
از صحبت‌های جمالی اینطور بر می‌آید که زمانی که بانک مرکزی وارد مسائل فناوری می‌شود و می‌خواهد این موارد را برای حدود ۸۰ میلیون نفر یکجا پیاده‌سازی کند، همیشه عقب خواهد بود. درصورتی که اگر رگولاتور و قانون‌گذار در جایگاه رگولاتوری خودش باقی بماند و نقش متولی و مجری را اجرا نکند هیچ کدام از این مشکلات وجود نخواهد داشت.
او حتی به این موضوع هم اشاره کرد که به صحبت‌های بانک مرکزی درخصوص انجام قانون‌گذاری‌های موردنیاز درباره ارزهای رمزنگاری‌شده در سال جدید چندان خوشبین نیست.
باتوجه به تمام این صحبت‌ها جمالی معتقد بود که ریشه این ترس‌هایی که نسبت به ارزهای رمزنگاری‌شده وجود دارد، عدم شناخت و تضاد منافعی است که افراد و حاکمیت به آن دچار است و انتظار دیگری از حاکمیتی که با منافع جامعه تضاد دارد نمی‌توان داشت و به نظر می‌رسد که راه‌حل سرکوب و بستن اتخاذ می‌شود که نمونه‌هایی از آن را در دو ماه اخیر شاهد هستیم.
