ماهی‌ها پرواز می‌کنند، فیل‌ها هم می‌رقصند!
ماهنامه عصر تراکنش/ قرار بود با دانش‌بنیان شدن، معافیت‌های مالیاتی نصیب استارت‌آپ‌ها شود؛ ولی بسیاری از کسب‌وکارها از این سفره رنگین بهره چندانی نبرده‌اند. پیش‌تر و در شماره گذشته عصر تراکنش، معضل پرداخت بیمه و مالیات استارت‌آپ‌ها را بررسی کرده بودیم. در این شماره قصد داریم به موضوعی بپردازیم که استارت‌آپ‌ها برای دریافت آن تلاش بسیار می‌کنند؛ دانش‌بنیان شدن!
آیین‌نامه شرکت‌های دانش‌بنیان که سال ۱۳۸۹ به تصویب مجلس شورای اسلامی رسیده است، از سال ۱۳۹۲ به اجرا درآمد و ۲۴ شرکت ارزیاب از سوی دبیرخانه کارگروه شرکت‌های دانش‌بنیان، برای ارزیابی و تشخیص صلاحیت شرکت‌های دانش‌بنیان انتخاب شدند.
شرکت دانش‌بنیان چیست؟
شرکت دانش‌بنیان، شرکت یا موسسه خصوصی یا تعاونی است که به‌منظور هم‌افزایی علم و ثروت، توسعه اقتصاد دانش‌محور، تحقق اهداف علمی و اقتصادی (شامل گسترش و کاربرد اختراع و نوآوری) و تجاری‌سازی نتایج تحقیق و توسعه (شامل طراحی و تولید کالا و خدمات) در حوزه فناوری‌های برتر و با ارزش افزوده فراوان؛ به‌ویژه در تولید نرم‌افزارهای مربوطه تشکیل می‌شود و بر اساس معیارهای مورد نظر آیین‌نامه، به تایید کارگروه می‌رسد.
به این ترتیب در صورت تایید مراکز ارزیابی، شرکت‌هایی که خواهان دانش‌بنیان شدن هستند، به سه دسته تقسیم می‌شوند که عبارتند از: شرکت دانش‌بنیان تولیدکننده کالا یا خدمات، شرکت دانش‌بنیان نوپا و شرکت دانش‌بنیان صنعتی.
شرکت پویا
این شرکت در سال ۱۳۹۴ در بالاترین سطح از شرکت‌های دانش‌بنیان در حوزه فناوری اطلاعات، ارتباطات و نرم‌افزارهای رایانه‌ای به‌عنوان شرکت تولیدکننده کالا و محصولات دانش‌بنیان قرار گرفت و در حال حاضر در حوزه بانکداری و پرداخت، اولین و تنها شرکت دارای این عنوان است.
چرایی تاسیس دانش‌بنیان‌ها؟
معاونت علمی و فناوری ریاست‌جمهوری با توجه به بودجه‌ها، اهداف و روابطی که دارد، اقدام به ارائه حمایت‌های متنوعی از شرکت‌ها و موسسات دانش‌بنیان می‌کند. این حمایت‌ها در راستای کمک به کاهش هزینه‌ها و افزایش آگاهی این شرکت‌ها و موسسات است. اما آنچه باید مورد توجه قرار گیرد، این است که این شرکت‌ها با چه ضوابطی عنوان دانش‌بنیان را اخذ می‌کنند و از همه مهم‌تر اینکه چه معافیت‌هایی به این شرکت‌ها و پرسنل آنها تعلق می‌گیرد. معافیت مالیاتی، معافیت گمرکی و معافیت نظام وظیفه تخصصی در قالب امریه برای پرسنل شرکت‌های دانش‌بنیان از جمله این معافیت‌هاست. هرساله در سه‌ماهه اول، ارزیابی‌هایی تحت عنوان «ارزیابی مالیاتی» از سوی معاونت علمی ریاست‌جمهوری صورت می‌گیرد. البته این موضوع برای شرکت‌های مستقر در پارک‌های علم و فناوری متفاوت است و ارزیابی این شرکت‌ها توسط پارک‌های علم و فناوری در همان زمان صورت می‌گیرد.
کی دانش‌بنیان است؟
کارگروه ارزیابی و تشخیص صلاحیت شرکت‌های دانش‌بنیان و نظارت بر اجرا، متشکل از افراد زیر است: معاون علمی و فناوری رئیس‌جمهور (رئیس کارگروه)؛ نماینده وزارت علوم، تحقیقات و فناوری؛ نماینده وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی؛ نماینده وزارت صنعت، معدن و تجارت؛ نماینده وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح؛ نماینده وزارت جهاد کشاورزی؛ نماینده وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات؛ نماینده معاونت علمی و فناوری رئیس‌جمهور و مدیرعامل صندوق نوآوری و شکوفایی.
البته تخفیف دوره‌های آموزشی، تخفیف ویژه خرید نرم‌افزار، تخفیف هزینه تست آزمایشگاهی، حمایت صادراتی، صدور مجوز استقرار، تخفیف پخش آگهی در صداوسیما، برگزاری نمایشگاه‌های داخلی و خارجی، حمایت از کالای ساخت داخل و حمایت از آزمایشگاه‌های بخش خصوصی سایر حمایت‌ها از این شرکت‌هاست.
جایگاه استارت‌آپ‌ها در دایره دانش‌بنیانی
به گفته اکبر قنبرپور مدیر مرکز فن‌بازار ملی ایران؛ «بعد از اینکه استارت‌آپ‌ها به‌عنوان شرکت دانش‌بنیان شناخته شدند، از یکسری حمایت‌های این قانون می‌توانند استفاده کنند. دولت برای تسهیل ایجاد و رشد این شرکت‌ها، معافیت‌های مالیاتی را برای ۱۵ سال در نظر گرفته است. شرکت‌های دانش‌بنیان (از جمله شرکت‌های نوپا) می‌توانند داخل شهرها هم مستقر شوند. همچنین شرکت‌ها می‌توانند برای پرسنل خود امتیاز سربازی را که از سال ۹۳ شروع شده، اجرایی کنند، یعنی افرادی که داخل آن شرکت هستند با شرایطی که اعلام شده، سربازی خود را برای نیروهای مسلح طی کنند و همزمان بتوانند داخل همان شرکت نیز فعالیت کنند. اگر یک استارت‌آپ برای دریافت تسهیلات به بانک مراجعه کند، بانک به دارایی‌های مشهود آنها نگاه می‌کند، در صورتی که آنها دارایی مشهودی نداشته باشند که به بانک ارائه کنند؛ اما طبق قانون، صندوق نوآوری و شکوفایی ایجاد شده تا نگاه جدیدی به این نوع شرکت‌ها داشته باشد و دارایی آنها را به این صورت در نظر نمی‌گیرد. ممکن است اختراع یا دانش آنها را به‌عنوان آورده لحاظ کند و منابعی را به‌صورت قرض‌الحسنه به این شرکت‌ها پرداخت کند. فعلا مصوبه این صندوق این است که حداکثر تسهیلات ۳۰۰ میلیون تومان در نظر گرفته شده است.»
استارت‌آپ‌ها با توجه به داشتن شرایط و تعاریف شرکت‌های دانش‌بنیان برای دریافت این عنوان تلاش زیادی می‌کنند؛ به این خاطر که مشمول معافیت‌ها و امتیازات تعریف‌شده در قانون دانش‌بنیانی شوند.
البته با در نظر گرفتن تمام معافیت‌ها و تسهیلات دانش‌بنیان‌ها، شاید بتوان معافیت مالیاتی را مهم‌ترین نوع معافیت برای این شرکت‌ها تلقی کرد، چراکه در آغاز راه با سختی راه‌اندازی یک کسب‌وکار کوچک مواجه هستند. برای استارت‌آپ‌ها هم این مساله جای خود دارد؛ چراکه زمان زیادی از تولد آنها در ایران نمی‌گذرد و پرداخت مالیات، مطابق با گفته‌های خودشان، بزرگ‌ترین فشار اقتصادی را بر آنان تحمیل می‌کند.
ناگفته نماند تنها شرکت‌های دانش‌بنیان نوپا و تولیدی مشمول معافیت مالیاتی می‌شوند و می‌توانند بدون سقف، معافیت مالیاتی دریافت کنند. اگر استارت‌آپ‌ها عنوان دانش‌بنیان صنعتی را دریافت کنند، این معافیت شامل حال آنان نمی‌شود.
محی سنیسل، از استارت‌آپ دونیت از جمله افرادی است که شرکت وی از سال ۱۳۹۴ عنوان دانش‌بنیان را دریافت کرده است. او درباره این موضوع می‌گوید: «ما برای سال ۱۳۹۵ می‌توانستیم از معافیت مالیاتی استفاده کنیم، اما حدود سه ماه پیش و در سال ۱۳۹۶ با من تماس گرفتند و گفتند «تعدادی از شرکت‌ها به‌صورت رندوم، از دانش‌بنیان نوپا به دانش‌بنیان صنعتی تبدیل شده‌اند. شما می‌توانید اعتراض کنید، اما با آن موافقت نمی‌شود. با این حساب شما برای سال ۱۳۹۵ هم نمی‌توانید از معافیت مالیاتی استفاده کنید»
سنیسل ادامه می‌دهد: «مساله این است که دونیت، دانش‌بنیان صنعتی شده و این موضوع، جای تامل دارد. از طرف دیگر من هر کجا اعلام کردم که کارآفرینم و شرکت دانش‌بنیان دارم یا ماموران دولت نمی‌دانستند دانش‌بنیان چیست یا اگر هم می‌دانستند، خندیدند. در واقع برای عنوان دانش‌بنیان، هیچ ارزشی قائل نشدند. درباره سایر تسهیلات هم باید بگویم کمتر کارآفرینی است که برای دریافت وام اقدام کند، چراکه کارآفرینی سراسر ریسک است و مدیریت این ریسک‌ها با دریافت وام، منطقی به نظر نمی‌رسد. در واقع دانش‌بنیان بودن، برای ما هیچ آورده یا تسهیلاتی نداشته است و تنها یک عنوان بوده است که ما برای دریافت آن تلاش کردیم.»
صدای اعتراض
استارت‌آپ‌ها وقتی به‌عنوان دانش‌بنیانی می‌رسند، به نشانه موفقیت این افتخار را جشن می‌گیرند و آن را در بوق و کرنا می‌کنند. این واکنش‌ها دور از ذهن هم نیست، چراکه امتیازات قانونی که به این شرکت‌ها تعلق می‌گیرد، بسیار جذاب است، اما آنچه تجربه نشان داده، این است که این جذابیت‌ها و معافیت‌ها فقط روی کاغذ است و در باطن، استارت‌آپ‌ها منفعت چشمگیری از این نشان موفقیت نمی‌برند.
شاید اگر سری به رویدادهای استارت‌آپی بزنیم؛ اولین موضوعی که به آن می‌رسیم، جست‌وجوی مجریان استارت‌آپ‌ها برای پیدا کردن سرمایه‌گذار است. کمتر کسی است که به فکر تاسیس شرکت، دریافت عنوان دانش‌بنیانی و پس از آن دریافت وام باشد، چراکه قدم در راهی پرخطر گذاشته و به توانایی خود در بازپرداخت وام اطمینان ندارد. از سوی دیگر آینده نیز برای کارآفرین‌ها قابل پیش‌بینی نیست.
به گفته مدیران استارت‌آپ‌هایی که دانش‌بنیان شده‌اند، آنها به قانون و آیین‌نامه‌ای چنگ انداخته‌اند که هیچ ضمانت اجرایی برای آن وجود ندارد. شاید این موضوع به لحاظ معنوی، به آنها جایگاه قابل قبولی بدهد، اما حقیقت این است که آنها به لحاظ مادی از این عنوان منتفع نمی‌شوند.
قانون حمایت از دانش‌بنیان‌ها
قانون حمایت از شرکت‌ها و موسسات دانش‌بنیان و تجاری‌سازی نوآوری‌ها و اختراعات، در ۱۳ ماده و ۶ تبصره، در تاریخ پنجم آبان‌ماه ۱۳۸۹ به تصویب مجلس شورای اسلامی و در ۱۹ همان ماه به تایید شورای نگهبان رسید.
اگر دولت خود را حامی استارت‌آپ‌ها می‌داند، اگر معاون علمی و فناوری رئیس‌جمهوری معتقد است آینده اقتصاد کشور در دست استارت‌آپ‌هاست، اگر وزیر ارتباطات به وزیر استارت‌آپی شهره است؛ باید این گفته‌ها و اعتقادات در عمل صادق باشد و تمام تسهیلاتی که برای این نوپاها در نظر گرفته شده است، عملیاتی باشد.
بی‌شک اولین گام برای حمایت، تصویب قوانین و آیین‌نامه‌ها نیست، بلکه آنچه از اهمیت بسزایی برخوردار است، ضمانت اجرای قوانین است. از سوی دیگر اگر قرار به اشتغال‌زایی از طریق این شرکت‌های نوپاست، باید آنها را در ابتدای راه یاری کرد تا به مرحله سوددهی برسند و بتوانند به اقتصاد کشور در ابعاد کلان نفع برسانند.
